وارتان نخستین مدرنیست معماری ایران، بود که نهضت باستانگرایی دوره پهلوی را مورد حمله قرار داد.او طی دو دهه 20 و 30 از پیشروترین معماران مدرن و نیز از پرکارترین آرشیتکتهای ایران به محسوب می شد و شیوه کارهایش به "سبک وارتان" معروف شد.
وارتان هوانسیان در سال 1275 در تبریز متولد شد. او نخست در رشته نقاشی مدرسه هنرهای زیبای پاریس(بوزار) تحصیل کرد ولی پس از مدتی در معماری ادامه تحصیل داد و دروس شهرسازی را نیز فراگرفت. او در سال 1314 پس از 17سال تحصیل و کار در اروپا به ایران بازگشت و به عنوان اولین معمار مدرن ایرانی پایهگذار و مجری اندیشه معماران مدرن در ایران شد. شروع کار وی با استخدام در اداره شهربانی بود.
از آثار مهم وارتان، قصر شاه در سعدآباد،هنرستان دختران(خیابان سرهنگ سخایی)،تکمیل عمارت کلوپ افسران وزارت جنگ،مهمانخانه بزرگ دربند،طرح مهمانخانه ایستگاه راهآهن(1319-شمال شرقی میدان راهآهن، که ظاهراً ساخته نشد)،طرح هتل فردوسی،ساختمان یتیمخانه سوم اسفند،عمارت اصلی بانک سپه(اول خیابان امام خمینی)،بانک سپه بازار و نیز بانک سپه مراکز استانها،سینما متروپل در خیابان لالهزار و سینما دیانا در خیابان شاهرضا(انقلاب)است. ضمن اینکه از او تعداد زیادی ساختمانهای اداری،تجاری و نیز منازل مسکونی به جا ماندهاست.
وارتان اولین مدرنیست معماری ایران،نخستین شخصی بود که نهضت باستانگرایی دوره پهلوی را مورد حمله قرار داد با این اندیشه که:
• آیا باید از گذشته تقلید و آثار ذیقیمت قدیمی را تجدید کرد؟
• یا اینکه به آینده نگریست و معماری را با طرز زندگی جدید وفق داد؟
وارتان با این اندیشه و در طی دو دهه 20 و 30 از پیشروترین معماران مدرن و نیز از پرکارترین آرشیتکتهای ایران بود. به گونهای که شیوه و تعدد کارهای او به "سبک وارتان" معروف شد.
از ویژگیهای کار او میتوان به پنجرههای بلند پلهخانه،پنجره افقی،روکار و نازککاریهای سیمانی،ایجاد خم در نبش ساختمانهای دو نبش،سایهبان و لبه سیمانی بالای پنجرهها و نیز دور ساده سقف که در میان معماران به چفته وارتانی مشهور است.
منبع:کیانی، مصطفی، معماری دوره پهلوی اول ،موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،زمستان 1383
ویتور ویوس : اولین شخصی که گفت معماری هنر است.
والتر گروپیوس : از قاشق غذاخوری تا شهر دامنه کار معمار را تعریف میکند.
اتیون لوییس بوله : معماری چیست؟ آیا معماری هنر ساختوساز است؟ یقیناً خیر.
تادااو آندو : معماری باید کاملاً با اطراف هماهنگی داشته باشد.
جان راسکین : معماری هنر مرتب کردن و تزیینات بناهای ساخته شده توسط بشر به هر مقصودی است به قسمی که در سادهترین نگاه سلامت، نیرو و لذت بردن روح را میسر نماید.
فرانسیسکو میلیزیا : معماری هنر ساختن است.
تویوایتو : معماری پدیده شهری است.
فوتوریستها : معماری تحت تأثیر جهان مکانیکی و تکنولوژی میباشد.
لوکوربوزیه : معماری غیر از نمایش ساخت و پاسخ دادن به نیازها است.(منظورم از نیازها استفاده ،راحتی و آسایش عملی است(
اسنووا : ایدولوژی لادوفسکی درباره ساخت گرایی اینگونه معرفی شده بود که معماری باید ترکیب سه عامل روراستی فنی، امکان پذیری اقتصادی و بیان تجسمی باشد.
ل.بنهووله : معماری مدرن از تغییرات فنی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی، زاده شده.
کریستین نور برگ-شولتز : شاید به این نتیجه برسیم که صفت کمال معماری در گرو سه معیار اساسی است، نقش ساختمان، شکل و فنون.
هولاین : همه معمارند و همه چیز معماری است.
آدلف لوس : معماری چیزی نیست جز یادمانها و مقبرهها.
لوکوربوزیه : معماری بازی احجام زیر نور است.(کتاب زمانومعماری(
معماری دریافت بصری از به پرواز در امدن تفکرات خالق
مدرنیستها : معماری صنعت میباشد.
ایزنمن : معماری امروز ما باید منعکس کننده شرایت ذهنی و زیستی ما باشد و آنچه که در معماری امروز ما مورد غفلت قرار گرفته بخشی از زندگی ما است.(کتاب مشاهیرمعماری(